γενοκτονία

Ο όρος κατά λέξη σημαίνει εξόντωση μιας εθνικής ομάδας, ενός γένους, και χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1946 στη δίκη της Νυρεμβέργης (αγγλ. genocide), για να χαρακτηρίσει ένα ειδικό έγκλημα που διαπράχθηκε εναντίον μιας φυλής ή εθνικών και θρησκευτικών ομάδων, με τον φόνο προσώπων, τη διάλυση και τη διασπορά των ομάδων, την καταστροφή των θεσμών, των αγαθών, των μνημείων και των έργων που ανήκουν στην ομάδα ή τη φυλή αυτή. Η φρίκη και ο αποτροπιασμός που προκάλεσε σε όλο τον κόσμο η συστηματικά οργανωμένη από τους Γερμανούς ναζιστές βάρβαρη προσπάθεια βιολογικής εξόντωσης της εβραϊκής φυλής, πριν από τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο και κατά τη διάρκειά του, ώθησε τη Γενική Συνέλευση του OHE να χαρακτηρίσει επίσημα τη γ. ως έγκλημα που τιμωρείται με βάση το διεθνές δίκαιο. Ειδική σύμβαση, που ενέκρινε η συνέλευση τον Δεκέμβριο του 1948, όρισε ότι οι δράστες αυτού του εγκλήματος (είτε είναι όργανα ενός κράτους, στρατιωτικοί ή πολιτικοί υπάλληλοι, είτε απλοί πολίτες) πρέπει να θεωρούνται προσωπικά και ατομικά υπεύθυνοι για το έγκλημα αυτό και να δικάζονται από τα δικαστήρια του τόπου όπου διαπράχθηκαν τα εγκλήματα ή από διεθνές δικαστήριο. Η αρχή αυτή εφαρμόστηκε σε πολλές ποινικές δίκες εγκληματιών πολέμου, όπως για παράδειγμα στη δίκη του Γερμανού συνταγματάρχη Άντολφ Άιχμαν που έγινε στο κράτος του Ισραήλ. Παρότι σε διάφορες εποχές οι πολεμικές και κατακτητικές ενέργειες είχαν συνέπεια τη μερική καταστροφή πληθυσμών, ποτέ η Ευρώπη δεν είδε την εφαρμογή ενός τόσο ψυχρού και κτηνώδους σχεδίου συστηματικής εξόντωσης όλων εκείνων που ανήκαν σε μία ορισμένη φυλή, όπως ήταν το σχέδιο που καταστρώθηκε και εφαρμόστηκε από τη Γερμανία του Χίτλερ εναντίον της εβραϊκής φυλής. Πρέπει να διευκρινιστεί ότι η ρατσιστική ιδεολογία δεν ήταν κάτι που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στη Γερμανία με την άνοδο στην εξουσία του Χίτλερ (αν και αυτός την έφτασε στις ακραίες συνέπειές της), αλλά είχε βαθιές ρίζες και στερεές ιδεολογικές βάσεις σε ορισμένα ρεύματα της γερμανικής φιλοσοφίας και ιστορικής κριτικής του 19ου αι., από τα βιβλία του αγγλικής καταγωγής Γερμανού συγγραφέα Τσάμπερλεν μέχρι τους λίβελους (pamphlets) του Μάαρ, από τις θεωρίες του Στέκερ μέχρι τις ρατσιστικές εκστρατείες της επιθεώρησης Gartenlaube, που είχαν εμπνεύσει στον λαό την ιδέα της δήθεν ανωτερότητας της γερμανικής φυλής απέναντι στις άλλες ευρωπαϊκές φυλές. Η αντιεβραϊκή πολεμική έως τότε γινόταν ανεκτή –αν δεν υποστηριζόταν φανερά– από τις ίδιες τις κυβερνήσεις της καϊζερικής Γερμανίας, έστω και μόνο για λόγους σκοπιμότητας, επιτρέποντας έτσι στις διεστραμμένες ρατσιστικές θεωρίες να βρουν προετοιμασμένο το έδαφος. Πριν ακόμα αρχίσει ο πόλεμος, λειτουργούσαν έξι στρατόπεδα συγκέντρωσης που βρίσκονταν υπό τη δικαιοδοσία του Χάινριχ Χίμλερ και τη φρούρηση των Ες Ες του ναζιστικού κόμματος (συντομ. SS του Schutzstaffel = τμήμα προστασίας) και στα οποία είχαν κλειστεί περίπου 20.000 αντίπαλοι του καθεστώτος. Νέα στρατόπεδα δημιουργήθηκαν το 1940-41 και τα προηγούμενα επεκτάθηκαν. Τα στρατόπεδα αυτά ήταν τα: Άουσβιτς, Μπέλσεν, Μπούχενβαλντ, Νταχάου, Φόσενμπεργκ, Μαουτχάουζεν, Νατσβάιλερ, Νοϊενγκάμιεν, Ράβενσμπρικ, Ζαξενχάουζεν, Τερέζιενστατ κ.ά., τα οποία άφησαν φρικιαστικές αναμνήσεις. Υπολογίζεται ότι από τα περίπου 12 εκατ. αντρών, γυναικών και παιδιών που θανατώθηκαν από τις χώρες όπου εισέβαλαν οι Γερμανοί, περίπου 8 εκατ. πέθαναν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η οργανωμένη δολοφονία γινόταν με διάφορες μεθόδους: εξόντωση με την εντατική εργασία και τον υποσιτισμό, τουφεκισμοί, απαγχονισμοί, ενέσεις φαινόλης και άλλων δηλητηριωδών ουσιών ή μαζική εξόντωση σε θαλάμους αερίων. Από την κατάθεση του Ρούντολφ Ες στη δίκη της Νυρεμβέργης γνωρίζουμε ότι μόνο στο Άουσβιτς πέθαναν περισσότερα από 3 εκατ. άτομα, τα 2,5 εκατ. από αυτά στους θαλάμους αερίων. Δεν υπήρχαν θάλαμοι αερίων σε όλα τα στρατόπεδα εξόντωσης. Στο Μπούχενβαλντ, για παράδειγμα, οι κρατούμενοι υποβάλλονταν μεταξύ άλλων και σε διάφορα πειράματα σαν ινδικά χοιρίδια· στο Νταχάου και στο Ράβενσμπρικ γίνονταν επίσης πειράματα και στειρώσεις. Το ότι η οριστική λύση του εβραϊκού ζητήματος, που γοήτευε τους χιτλερικούς, δεν ολοκληρώθηκε και το ότι τα σχέδια γ. για τους τσιγγάνους, τους Σλάβους και τις άλλες θεωρούμενες από αυτούς κατώτερες φυλές εφαρμόστηκαν μόνο σε περιορισμένο βαθμό, αυτό οφείλεται μόνο στο ότι η χιτλερική Γερμανία έχασε τον πόλεμο. Από τα εγκλήματα αυτά και τη νοοτροπία που τα προκάλεσε παρέμειναν ο θλιβερός κατάλογος των δολοφόνων, οι αναρίθμητες μαρτυρίες και καταθέσεις και προπαντός τα στρατόπεδα εξόντωσης, όπου ακόμα και σήμερα διατηρείται άθικτος ο μηχανισμός του θανάτου. Πάντως, τα τελευταία χρόνια το ζήτημα της γ. έχουν επισημάνει και άλλοι λαοί εκτός των Εβραίων. Για γ., παραδείγματος χάριν, μιλούν οι επιζώντες αυτόχθονες της αμερικανικής ηπείρου, οι οποίοι σφαγιάστηκαν από τους Ευρωπαίους αποίκους στα πρώτα χρόνια συγκρότησης των γαλλοβρετανικών αποικιών στις σημερινές ΗΠΑ και ιδίως στον Καναδά. Επίσης, οι Αρμένιοι αναφέρουν ως γ. την εξόντωσή τους από τον στρατό των Νεότουρκων στις αρχές του περασμένου αιώνα. Τέλος, οι τσιγγάνοι, λαός χωρίς κρατική συγκρότηση, δεν είχαν τρόπο να καταγγείλουν τη δική τους γ. στη διάρκεια των ναζιστικών θηριωδιών. Ένα τρένο με εκτοπισμένους φτάνει στο στρατόπεδο του Άουσβιτς, στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου. Παπούτσια στην αποθήκη ενός ναζιστικού στρατοπέδου συγκέντρωσης· στους κρατούμενους, αφού τους έπαιρναν όλα τα ρούχα και κάθε προσωπικό αντικείμενο, χάραζαν με «τατουάζ» έναν αριθμό στον βραχίονα.

* * *

η

η σκόπιμη μαζική εξόντωση λαών, φυλών ή ομάδων.

[ΕΤΥΜΟΛ. < γένος + -κτονία < -κτόνος < κτείνω «σκοτώνω»].